TẾT ĐOAN NGỌ: DIỆT SÂU BỌ !

Tết Đoan ngọ hay còn gọi là Tết Diệt sâu bọ là một ngày lễ tết quan trọng trong truyền thống của người Việt Nam, diễn ra vào ngày mùng 5 tháng 5 âm lịch.

Thấy bài chia sẻ kỷ niệm của một FBker hay nên Sunny copy bê về Blog đọc và share cho mọi người cùng xem. Cảm ơn tác giả Hn Mattoett và người chia sẻ, anh Kan.

Nhân tiện, cũng lướt Google tổng hợp lấy cái định nghĩa – giải thích ngắn gọn dễ hiểu về ngày này cho các bạn cùng xem:

Vì sao gọi là Đoan Ngọ thì Sunny thấy giải thích sau nghe chừng có lí nhất: rằng “Đoan” có nghĩa là bắt đầu, “Ngọ” chỉ giờ ngọ, tức là khoảng thời gian nóng nhất trong ngày (từ 11 giờ đến 1 giờ chiều). Đoan Ngọ có thể hiểu là “ngày mở đầu chuỗi ngày nóng nhất trong năm”.

Còn vì sao dân gian Việt Nam lại gọi ngày này là ngày diệt sâu bọ, thì bởi vì đây là giai đoạn chuyển mùa, chuyển tiết, nên dịch bệnh, sâu bọ dễ phát sinh. Nếu không diệt trừ sâu bọ, sẽ làm hỏng mùa màng, thất bát, nên phải cúng Tết Đoan ngọ.

Ngoài ra, thì cứ vào tháng 5 (nhất là ở miền Trung và miền Bắc), thời tiết oi bức, khí hậu khó chịu, là con người hay ốm đau. Do đó, cúng Tết Đoan ngọ có 2 nhiệm vụ: Bảo vệ sức khỏe con người khỏi ốm đau và ăn hoa quả như thụ lộc, thụ hưởng thành quả lao động. Từ đó những loại như rượu nếp, mận, vải có chức năng diệt các loại sâu bọ trong con người (vd như các loại giun, sán, vi khuẩn có hại…)

Các món ăn ngày Tết Đoan Ngọ – Diệt sâu bọ (nguồn : Sunny chọn Hình mang tính minh hoạ từ Internet)

–**–

Quê tôi, ngoại thành Hà Nội – vùng đất nằm giữa sông Hồng và sông Đuống. Mồng 5 tháng 5 Âm Lịch chỉ đơn giản gọi là ngày giết sâu bọ – lúc đấy không mấy ai gọi tết Đoan Ngọ như bây giờ!

Trước năm 1985 thôi, sau này nhiều tập tục bị bỏ!

Có thể kể ra những điều mà tôi đã được trải qua và chứng kiến như sau:

* Một tuần trước ngày này, có thể bà hoặc mẹ sẽ đồ gạo nếp xay và ủ men làm rượu nếp. Chỉ nhớ ủ vào một cái rá nhỡ, trên đậy lá chuối và phủ tấm vải xô, đặt trên chậu nhôm hay xoong bên trong là bát tô to rồi để vào chỗ tối, thường là trong buồng. Vài ngày dùng đũa ghế hay đảo lên một lần.

* Chiều, trước ngày này. Tôi thường được sai đi hái một số lá cây: đinh lăng, tía tô, cành bạch đàn, vòi voi, cành tre đực, cành bưởi, ngải cứu, bồ công anh, vài búp đầu lá chuối non, búp lá trúc, tàu lá dứa dại, củ dong riềng đỏ…và một dải bẹ tàu lá chuối khô để xé làm đây buộc. Có khi chạy đi, chạy lại mấy lần mới lấy đủ vì hay quên hoặc không đạt yêu cầu kiểu như cành bưởi lại không có gai, lá dứa non quá hay búp đầu lá chuối khô quá… nói chung việc hái lá này không dễ, không phải cứ đi là có ngay như cây vòi voi, bồ công anh thường không có sẵn!

* Tối, trước ngày này. Tầm 8-9h , trẻ con được rửa tay bằng nước tro bếp, sau đấy phải vẩy cho khô chứ không được lau. Lúc này mẹ hoặc chị sẽ dùng lá gì đấy thường gọi lá móng – cây này trong làng cũng chỉ vài nhà có thôi, mà nó mọc xen lẫn trong các hàng rào chứ không ai trồng riêng biệt. Lá giã nát được đắp vào 10 đầu ngón tay, 10 đầu ngón chân rồi lấy vải buộc lại, hết vải thì dùng lá vông. Sau đấy lên giường đi ngủ, được dặn nằm im, chân tay duỗi thẳng để không bị tụt lá và dặn dò thêm sáng mai dậy thì thực hiện những điều gì. Tất nhiên ở nhà đã chuẩn bị một số loại quả, nhưng không thể thiếu mận và đào. Lúc này nồi chè đỗ đen mẹ nấu cũng đã hoàn tất.

* Sáng ngày 5/5, thường sẽ được gọi dậy sớm, tầm 5h. Việc đầu tiên trẻ sẽ kiểm tra đầu ngón chân ngón tay thế nào đã, sau đấy như đã được dặn từ hôm trước: không đi đánh răng hay súc miệng như mọi ngày, không nói không rằng ra ăn ngay quả mận mà bà hay mẹ đã đặt sẵn một đĩa trên bàn – lạ là mận thời kì này vừa chua vừa chát lại nhỏ chứ không to ngọt như mận bây giờ, nên chỉ ăn một quả cho có thôi.

Các món ăn ngày Tết Đoan Ngọ – Diệt sâu bọ (nguồn: Sunny chọn Hình mang tính minh hoạ từ Internet)

Sau đấy cởi bỏ toàn bộ quần áo rồi anh em chạy ùa ra tắm – gọi là tắm tiên. Thường ngày kể cả trẻ không ai tắm kiểu này, tắm truồng là tối kị!

Tắm xong vào nhà đã thấy bố treo bó lá hái hôm qua trước cửa từ khi nào rồi – cũng có nhà treo mỗi một cành xương rồng, treo ngược. Ngó xuống nhìn đầu ngón tay thấy móng nhuộm tím đỏ, da xung quanh cũng loang lổ màu nhạt.

Vào nhà đã có bát rượu nếp được múc khoảng 1/3 bát nhỏ, bà giục ăn ngay đi, thường thì sẽ xin ăn thêm 1 hoặc 2 lần như vậy và xin rưới nhiều nước cốt rượu, lúc sau là thấy bừng bừng lên rồi. Và chè đỗ đen thì rả rích ăn cả ngày luôn.

* Ước khoảng tầm 8h gì đấy, mặt trời mọc chênh chếch đông thì anh em trai được giục ra nhìn mặt trời. Thời này nhà cửa đa phần thấp, thường chỉ 1 tầng hay nhà cấp 4 nên ra sân là có thể nhìn được rồi. Với tôi khi nhìn lúc đầu thì chói mắt lắm, nhưng lúc sau thấy mặt trời không chói nữa mà chỉ còn là chấm đen thôi. Việc này với anh em tôi cũng chỉ làm cho có nên chỉ một lúc là thôi.

Sau đấy bắc ghế đẩu với tay lên mái bếp lợp bằng rơm, ngửa bàn tay lên và vuốt xuống.

Có năm công đoạn này không thực hiện vì phải đi học. Tác dụng mấy việc này thế nào, có giết được sâu bọ hay không, thì chưa có lời giải đáp!

* Trưa ngày mồng 5, kiểu gì cũng được ăn thịt vịt luộc. Vịt được mua từ hôm trước, năm nào khá giả thì một đôi, không thì một con và không thể không có.

Ông với bố nhắm rượu với tiết canh, bọn trẻ được ưu tiên đùi. Người lớn ăn kèm với rau sống mùi rất hắc, sau mới biết nó là rau húng chó – không thể thiếu cho món vịt.

Đương nhiên và quan trọng bậc nhất, lông vịt được mang phơi rồi gói ghém cẩn thận để mang đổi bi, kẹo kéo…

* Tối, sau bữa ăn ngày này. Bố tôi mang ấm nước đun đã để nguội rót cho mỗi người một bát để uống, bọn trẻ nửa bát đã ngoắc ngoải rồi. Ấm này được đun từ cành lá đã phơi khô, nói là cây Mặt quỷ lấy về từ Phú Thọ hay Tuyên Quang gì đấy. Nghe kể thì tác dụng để không mọc mụn nhọt, rôm sảy trong mùa hè sắp tới. Cũng lạ là người lớn lúc này không ép trẻ phải uống bằng hết như một số bố mẹ ép con ăn uống như bây giờ.

Túm lại: nghe người lớn nói, mọi việc chuẩn bị và thực hiện trong ngày này là để “giết sâu bọ” tức sẽ không có bệnh tật gì trong năm đấy.

Còn việc lúc này nhà có cúng hay không thì tôi không rõ, vì còn ham chơi.

Lạ hơn, chỉ có duy nhất ngày này mà người ta khảo cây chậm ra quả thôi. Khảo cây đa phần chỉ khảo cây mít, nhiều cây khác không thấy khảo. (Hết)

Lời cảm ân Dạ, anh/chị Hn Mattoett cho phép tôi thay mặt tất cả những anh chị sẽ đọc được bài viết này, cảm ân anh/chị vì những hồi ức tuyệt đẹp mà anh/chị đã gửi tặng chốn này! Trân trọng.

Việt, 23/08/2021 Kan (FB anh Kiên Trần)